تاریخچه اصفهان ازآغازتاظهوراسلام

در داستان های کهن ایرانی،نام اصفهان با بیرون آمدن آدم از بهشت همراه است که گویی همزاد آفرینش انسان است .در تاریخ الرسل و الملوک طبری،آمده است که چون خدا آدم را از بهشت به صحرای هند،حوا را به جده و ابلیس را به میسان هبوط داد مار را به اصفهان راند.در کتاب روضات الجنات مرحوم خوانساری آمده است که چون حضرت سلیمان(ع)به اصفهان رسید به وزیرش آصف این زمینی که می طلبیدم همین است و هان در فارسی  اشاره به جای نزدیک است!.

در نیمه دوم هزاره چهارم پیش از میلاد،عده ای از ساکنین فلات مرکزی ایران،از منطقه اصفهان فعلی،راه دره ی  رودخانه کارون  را پیش گرفته و به جلگه حاصلخیز ایلام پا گذاشتند.این مهاجرت که تا جنوب بین النهرین صورت گرفته است، احتمالا بر اثر روی آوردن و هجوم عده ای از ساکنین مناطق استپی،از طریق فلات شمالی ایران،روی داده است.به گفته ی حافظ ابو نعیم(وفات 430ق)،در قدیم قلمرو اصفهان خیلی وسیع تر بوده و حدود آن مابین اطراف همدان و دینور(ماه)و نهاوند تا اطراف کرمان و میانه ی اطراف ری و قومس تا اطراف فارس و خوزستان بوده و دارای سه استان و سی روستا و120 طسوج و5000قریه و7 شهر بوده است.اسامی شهرها عبارتند از شهر کهثه،جار،قه،مهربن،دررام و شهر سارویه چهر شهر از این هفت شهر خراب شد و سه شهر دیگر یعنی جی و مهربن و قه تا ظهور اسلام برجای ماند.این شهر ها مشتمل بر دو کوره  و27روستا و3313ده بود،تا آن که عرب به آن ها پا نهاد، و شهر قه از روستای جه وشهر سارویه از روستای کاشان خراب گشت. سپس رشید قم را مشتمل بر چهار روستا،از اصفهان جدا ساخت و روستا های دیگر  از همدان و نهاوند بدان افزود.پس اصفهان بعد از جدا شدن دارای

بیست و سه روستا گردید،تا آن که معتصم کرج را به صورت شهر در آورد و با ضمیمه کردن چهار روستا و قطعاتی از نهاوند و همدان آن را مستقل نمود.بدین ترتیب اصفهان پس از معتصم خلیفه عباسی(833-8420م)،احتمالا مشتمل بر19 روستا و یک کوره و2500دیه گردید.

در کتاب ربیع المنجمین آمده است که:جمشید برادر طهمورث امر کرد که پس از طوفان در نوروز در اصفهان موضعی بسیار عمیق بکنند که اگر کسی در ان افتادی،بیرون آمدن محال باشد.سپس او برای آبادانی کشور،دستور داد تا موبدان را از شهر بیرون کنند.

کیومرث که ایرانیان او را نیز همانند حضرت آدم میشناسند،سازنده شهری به نام فیروزان است .حمزه اصفهانی میگوید :”تهمورث زیناوند  در اصفهان دو بنای بزرگ به نام های مهرین  و سارویه ساخت.مهرین بعدها نام روستایی گردید که پیش از آن به کوک (شاید نجف آباد فعلی حدود کوه صفائیه )مرسوم بود و در قسمت  پایین آن قرار داشت .حافظ ابو نعیم ازهفت شهر در اصفهان یاد کرده که یکی از آنها مهرین بوده که در قرون اولیه اسلامی به صورت روستایی در کنار آتشگاه در آمد.اما ساروی(به عقیده نگارنده کوه آتشگاه کنونی)هزاران سال باروی شهر جی را فرا گرفت و آثار هر دو بنا اکنون باقی است.کتب قدیم میگویند که دو شهر سارویه و مهرین بعد از گذشت  زمان هر دو یکجا شدند.ابن بلخی که حدود سال512هجری در گذشه است،می نویسد:”سارویه را اکنون هفت هلکه گویند که بنای آن میان شهرستان اصفهان مانده است و میان آبی است شیرین و خوش که هیچ کس نداند که منبع آن کجاست رکن الدین خمار تکین آن را ویران کرد و به جای آن کوشکی ساخت”.