اصفهانِ قدیم

اصفهانِ قدیم مشتمل به ۶محله بزرگ بوده است:
۱)محله‌ی لبنان در جنوب غربی شهر اصفهان۲)باغ کاران یا خاجو در جنوب شرقی۳)کراّن۴)چنبلان یا سنبلستان۵)جویباره در شمال شرقی اصفهان۶)دردشت در شمال غربی.
محله لبنان از باغ کاران منفصل بوده،ولی به چنیلان و “دردشت”اتصال داشته و باغ کاران به کّران،و کراّن به جویباره اتصال داشته و جویباره نیز از دردشت منفصل بوده و گاهی به هنگام آبادانی به هم اتصال می‌یافته‌اند.به هر حال هر یک از این محلات متصلاً یا منفصلاً همیشه به قدرِشهری معتبری بوده و بعد از ظهور اسلام و با گذشت روزگار و زیادتی آبادی،به ۱۶محلخ منقسم گشته است،که از جمله‌ی آنها محله‌ی گلبهار،محله قلعه‌ی طبرک،محله‌ی درب کوشک(که قصر رستم بن مقصود آق قویونلو در آن جا بوده)و محله‌ی بید آباد را میتوان نام برد به روزگار حکومت صفویه برخی از آبادی ها به شهر ملحق می‌شود و دروازه های شمالی بالاتر رفته به طوری که چهارباغی از طوقچی ساخته شده و دروازه‌ی محاذیَّ دروازه طوقچیَّ مذکور،بر سر آن چهارباغ نهادند و اطراف دروازه همه معمور گردید و مسجد ابوسعید که خارج شهر شده بود،داخلِ شهر و طرف مشرق این چهارباغ واقع گردید و جانب مغرب شهر و غیره نیز همین حالت پیدا نموده و شهر به کمال عظمت و ابهت می‌رسد.
بنابر این محلات آن را قسمتی دیگر نهادند و بعضی دیگر به مناسبت نام های جدید گرفتند و تقریبا ۴۰محلخ بزرگ گردیده که سامی محلات قدیم عبارتند از:
۱)محله دولت۲)باغ جنّت۳)عباس آباد۴)لبنان ۵)چهارسو شیرازی ها۶)شمس آباد۷)چرخاب۸)حسن آباد ۹)خاجو۱۰)ترواسکان۱۱)ظلّه۱۲)پای قلعه۱۳)قصر منشی(قبرستان موشی)۱۴)کرّان۱۵)احمد آباد۱۶)یزدآباد۱۷)گلبار۱۸)جویباره۱۹)حسین آباد طوقچی۲۰)دردشت۲۱)شهشهان ۲۲)آسنجان۲۳)فلفل چی۲۴)چمبلان۲۵)جماله کله۲۶)نیماورد۲۷)محله مسجد حکیم۲۸)دروازه نو۲۹)بید آباد۳۰)شئیش۳۱)محله نو۳۲)درب کوشک۳۳)دروازه دولت۳۴)محله خیابان۳۵)مستهلک۳۶)مورنان۳۷)خاوجان.
مفشل بن سعد گوید که۱۵قریه تا”طیران آهنگران”در وقت کمال آبادی زمان قدیم جزء داخل شهر شده بود و از اطراف شمال شرقی قریه فرسان داخل شهر بوده و اکثر محلات ذکر شده،هریک مشتمل بر محلات جزئی است.چنانچه محله جویباره مشتمل است بر میدان میر و دارالطبیخ و سید احمدیان و درب دریاچه و سلطان سنجر و با شاخ و یازده پیچ وغیره و جویباره‌ی خاص در میان این ها واقع شده و برخی از این محلات مثل ظلّه،چرخاب،حسن آباد،عباس آباد،آسنجان و فلفلچی در فترت افغان ویران شدند .محله‌ی جویباره (نعمت اللهی)از همه محلات بزرگتر بوده است و محله‌ی دولت که حد جنوبی آن نهر فرشادی و حد شرقی آن دروازه‌ی حسن آباد تادروازه‌ی اشراف و حد شمالی آن از دروازه‌ی اشرف تا خیابان درب کوشک و حد غربی آن از خیابان درب کوشک تا پشت باروی اشرف و چهارباغ قدیم عباسی ونیز دروازه‌ی بازارچه‌ی بلند و تمام قصور و عمارات شاهی و باغان خاصه و میدان نقش جهان و بازار قیصریه و بازار های اطراف میدان.