معرفی تعدادی از مساجد اصفهان

مسجد جامع اصفهان: “بنایی که برای ابدیت ساخته شده است”

مسجد جامع، سرای بی دل است                               فهم اسرار درونش مشکل است

پیش از کار نیوتون روی علم حساب، مهندسان غربی از طراحی گنبد سبکی از جنس مصالح ساختمانی ناتوان بودند، 10 زنجیر ستبر پایه ی گنبد “سن پیتر” را محکم نگاه داشته بود و “ورن” در کلیسای سنت پل از نوعی مخروط آهنی مخفی بهره گرفته است. اما سلجوقیان که دانش آنان حسی بود و با توجه به تجربه ی تاریخی معماران سبک پارتی، گنبد ایده آلی را ساختند که پیشرفت علم ریاضی در سده ی هجدهم چنین کاری را ممکن ساخت. اگر میدان و بناهای پیرامونی اش نخستین مزه ی اصفهان شاه عباس را به سیاح می چشاند مسجد جامع معرفی کامل چیزی است که شاید بتوان آن را با عبارت شهر “پیش از شاه عباس” وصف کرد. این مسجد پس از سال 150 هجری به دست “ایوب بن زیاد” والی  اصفهان تأسیس گردید. در سال 266 هجری “عبدالله بن حسن بن حفض ذکوانی” با کمک مردم خانه ها و زمین اطراف مسجد را خرید و آن را گسترش داد. شبستان مسجد که بر ستون های مدور استوار است و با گچ بری های بسیار زیبا تزئین شده است. این بخش متعلق به دوره ی دیلمیان است.

مسجد نو:

آدرس: خیابان عبدالرزاق، کوچه شهید ورزنه.

بنای مسجد نو بین سال های 1298 تا 1305 قمری احداث و بر اساس کتیبه های موجود در سال 1344 هجری شمسی کاشی کاری شده است. بر اساس منابع موجود بانی مسجد “حاج شیخ محمد باقر نجفی بن محمد تقی مسجد شاهی” بوده و حوض خانه و ملحقاتش توسط “خدابخش تاجر خوانساری” مهیا گشته است. کتیبه موجود در بنا، بانیان کاشی کاری مسجد را حاج محمد رحیم و حاجی محمود اصفهانی و سازنده آن را استاد موسوی زاده معرفی می کند. برای احداث این مسجد در بازار علاوه بر تخریب مسجد سلطان ابو سعید بهادر خان از مساجد و مدارس عاطله پس ازعهد صفویه در ویرانه های عباس آباد و مستهلک و چرخاب و خواجو از جمله مسجد قبا و هفت مدرسه، مدرسه زینب بیگم و مدرسه آقا کمال خازن، سنگ و آجر آوردند. بنای مسجد در سال 1199 هجری قمری به اتمام رسید. در سال های اخیر فضای گنبد خانه و شبستان های اطراف آن رنگ آمیزی و قسمت بالای ازاره روی دیوار با اندود سیمان سفید پوشیده شده است.

مسجد محله نو:

آدرس: خیابان کاشانی، کوچه ستی فاطمه، کوی محله نو

این مسجد متعلق به دوران صفویه است که پشت بغل های اطراف صحن آن با تزئینات آجری مشابه کارهای هنری دوره صفویه در مسجد شیخ علی خان و مدرسه شمس آباد تزئین شده، و از دوره های بعد از صفویه هم اضافات و الحاقاتی دارد. در داخل محراب آن در دروازه لوحه به خط نستعلیق سوره های فلق، اخلاص، الناس و حمد هر یک دو مرتبه و قسمتی از آیه الکرسی در چهار لوحه گچ بری شده است و در ذیل یکی از الواح تاریخ گچ بری این خطوط سال 1275 هجری است که این سال چند بار دیگر هم تکرار می شود. در بالای محراب به خط نستعلیق سال 1270 قمری گچ بری شده و هم چنین کاشی کاری محراب شبستان شامل آیه 84 تا 91 سوره مومنون است و در آخر کتیبه نوشته شده عمل کمترین معصوم 1270 قمری.

مسجد چهار ایوانی و مناره ی گز (بخش گز):

از سازندگان بنای اولیه اطلاعی در دست نیست. معماران مرمت مسجد در دوره های مختلف حیدر علی بن ذوالفقار اردستانی سنه 952 قمری و کربلایی محمد تقی دهقی سنه 1305 قمری بوده اند. کتیبه ایوان شرقی به خط محمد باقر شریف شیرازی است. واقف دو سنگاب مسجد حاجی محمد ابراهیم خلف میرزا محمد بک بوده است و بر طبق کتیبه ی وقفنامه، شخصی به نام آقا علی، پسر محمد علی یاور، رقباتی وقف مسجد کرده است. در ایوان جنوبی مسجد کتیبه ای وجود دارد که حاکی از تجدید بنای آن در زمان شاه اسماعیل صفوی است. بر دو کتیبه در ایوان شرقی مسجد، تاریخ های 952 و 1259 قمری ثبت شده است. کتیبه ی وقف نامه ای در مورخ 1085 قمری بر نمای خارجی و در کنار ورودی غربی مسجد نصب شده است. هر دو سنگاب واقع در ورودی غربی و بازار مجاور آن مورخ به سال 1270 قمری است. در کتیبه ی ایوان شمالی مسجد، تاریخ 1305 قمری دیده می شود. مولف این کتاب آورده است که مناره ی این مسجد را تقریبا در همین عصر ساخته اند.

مسجد مصری:

آدرس: محله جوباره، میدان طوقچی، خیابان ابن سینا، کوچه مسجد مصری ( کوچه جویباریکه).

بانی مسجد حاجی میرزا خان مشهور به تاجر مصری بوده است. بعضی بنای این مسجد را به قبل از صفویه نیز دانسته اند. با توجه به اشعار موجود در کتیبه ی محراب مسجد به قلم محمد رضا امامی، ساخت این بنا در زمان سلطنت شاه عباس ثانی انجام شده است. که حاکی از ساخت مسجد در سال 1061 قمری می باشد و تاریخ 1116 واقع در سردر بنا سال خاتمه بنای مسجد را نشان می دهد. سنگاب خارج مسجد دارای تاریخ 1200 قمری است که مربوط به یک سقاخانه بوده و به این مسجد منتقل شده است. سنگاب داخل مسجد تاریخ 1243 قمری برخود دارد. سنگاب نفیس بیرون و روبروی سردر به خط ثلث برجسته است. در سال 1352 هجری شمسی شبستان جبهه ی غربی مسجد تخریب و شبستان جدیدی به جای آن احداث گردید. در اثر حمله موشکی سال 1366 هجری شمسی ترک بزرگی بر روی نمای جبهه شمالی به وجود آمد. در مقابل مسجد مصری مقبره خواجه میرحسن واقع شده که مطابق کتیبه سنگ قبر از عرفای معروف نیمه ی دوم قرن هشتم هجری بوده است. کتیبه ی این مقبره تاریخ 788 قمری را نشان می دهد.

منبع: اصفهان نصف جهان

مولف: رسول سروش منش